Dierendag: 9x dieren in klassieke muziek

Het is Dierendag en dus zetten we vandaag alle dieren in het zonnetje. Tenminste, een aantal klassieke werken waarin dieren de hoofdrol spelen! Van zwanen die zich sierlijk over het water bewegen tot een logge, stampende olifant of springende kangoeroes: in de klassieke muziek kennen we vele verwijzingen naar dieren. We zetten er een 9 op een rij voor je.

Camille Saint-Saëns – Le Carnaval des Animaux

Vraag je een kenner van de klassieke muziek om een werk dat past bij Dierendag, dan is de kans zeer groot dat diegene met Le Carnaval des Animaux (Carnaval der Dieren) op de proppen komt. Toch was het nooit de bedoeling van de Franse componist Saint-Saëns dat dit werk uitgegeven werd. Het was namelijk bedoeld als een grap voor zijn vrienden. Sterker nog: hij vond het zo’n onzinmuziek, dat hij absoluut niet wilde dat het werd uitgegeven zolang hij leefde, bang dat het zijn reputatie zou schaden. Gelukkig is het stuk na zijn dood alsnog uitgebracht, en met succes: het groeide uit tot een van de leukste en meest toegankelijke klassieke werken ooit. Elk dier heeft zijn eigen unieke, muzikale karakter. Zo hoor je de zware, trage dans van de olifant, en het virtuoze tikken op het klavier wat de springende kangoeroes moet verbeelden. Het beroemdste deel is echter ongetwijfeld dat van de zwaan, waarin een cello de sierlijke zwaan verbeeldt. Je hoort het hieronder!

Franz Schubert – Forellenkwintet

Als er één klassiek nummer is dat verbonden is met het dagelijks leven van veel mensen, dan is dat wel het Forellenkwintet van Franz Schubert. Het is namelijk het geluid dat een Samsung-wasmachine afspeelt wanneer het wasprogramma is afgelopen. Bovendien is het een van Schuberts meest geliefde werken, uitgevoerd door een kwintet uiteraard, waarin onder andere het vrolijk dartelen van een vis wordt nagebootst.

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski – Het Zwanenmeer

En we keren nog even terug naar de zwaan. De Russische componist Tsjaikovski schreef namelijk een van de bekendste balletten ooit: Het Zwanenmeer. De muziek vertelt het sprookjesachtige, maar tragische verhaal van prinses Odette, die door een boze tovenaar is vervloekt en daardoor overdag in een zwaan verandert. Alleen ’s nachts, aan de oever van het meer, krijgt ze haar menselijke gedaante terug. Wanneer prins Siegfried haar ontmoet, belooft hij haar trouw en lijkt de betovering verbroken te kunnen worden. Maar door de list van de tovenaar, die zijn dochter vermomt als Odette, wordt Siegfried misleid en is het noodlot onafwendbaar: de liefde van het paar eindigt in tragedie, maar hun zielen worden uiteindelijk toch herenigd.

Igor Stravinsky – De Vuurvogel

Igor Stravinsky brak in 1910 wereldwijd door met De Vuurvogel, zijn eerste grote ballet. Het werk is gebaseerd op een Russisch sprookje over een magische vuurvogel die zowel geluk als onheil kan brengen. Prins Ivan vangt de vogel, maar laat haar vrij en krijgt in ruil een betoverde veer. Met die veer weet hij uiteindelijk de boze tovenaar Kashchei te verslaan en al zijn gevangenen te bevrijden. Stravinsky weet ook in de muziek de thema’s sterk te laten variëren per personage. Zo klinkt het thema van de vuurvogel kalm en sereen, maar is de Infernal Dance van Kashchei juist energiek en onstuimig, wat de tegenstelling tussen goed en fout benadrukt.

Benjamin Britten – Noyes Fludden

De Britse componist Benjamin Britten gebruikte in zijn opera Noyes Fludde (De Vloed van Noach) een van de bekendste verhalen over dieren uit de Bijbel. Britten schreef deze opera met een heel speciaal doel: hij wilde professionele musici, amateurs en schoolkinderen samenbrengen. Het is een eerbetoon aan de rijkdom van de dierenwereld, die in paren de ark van Noach betreden om aan de vloed te ontsnappen. De rollen van de dieren worden tijdens uitvoeringen vaak door kinderen gezongen.

Olivier Messiaen – Catalogue d’oiseaux

De Franse componist Olivier Messiaen was een ware vogelliefhebber. Hij bracht uren door in de natuur om de zang van vogels te bestuderen en noteerde die in zijn schrift. Zijn passie verwerkte hij in zijn muziek, en nergens is dat zo duidelijk te horen als in zijn suite voor piano, Catalogue d’oiseaux (Catalogus van vogels). De dertien delen van dit werk zijn muzikale portretten van specifieke vogelsoorten die Messiaen in de Franse natuur waarnam, van de uil tot de nachtegaal. Hij gebruikte de piano om hun zang zo gedetailleerd en waarheidsgetrouw mogelijk na te bootsen.

Nikolaj Rimski-Korsakov – Vlucht van de Hommel

Als er één stuk is dat de snelheid en chaos van een insect perfect weet te vangen, dan is het wel Vlucht van de Hommel van Nikolaj Rimski-Korsakov. Dit korte, maar intense stuk is een intermezzo uit zijn opera Het Sprookje van Tsaar Saltan. In het verhaal verandert een prins in een hommel om zijn vader te bezoeken die zich op een eiland bevindt. De muziek verbeeldt de snelle en onstuimige vlucht van dit insect. De ononderbroken reeks van noten is zo razendsnel dat het haast onmogelijk lijkt om te spelen.

Domenico Scarlatti – Kattenfuga

Scarlatti’s Pianosonate in g-mineur, beter bekend als de Kattenfuga, dankt zijn bijnaam aan een leuke anekdote. Volgens de legende liep Scarlatti’s kat, genaamd Pulcinella, op een dag over de toetsen van zijn klavecimbel. De componist was zo gefascineerd door de reeks van noten dat hij het als basis gebruikte voor een fuga. Hoewel het verhaal waarschijnlijk niet helemaal waar is, geeft het wel een speels en levendig karakter aan het stuk. En laten we eerlijk zijn: hoe leuk zou het zijn als het wél zo was?

Ralph Vaughan Williams – The Lark Ascending

Stel je voor dat je op een zomerse ochtend in een veld ligt en het lied van een veldleeuwerik hoort, hoog in de lucht. Dat is precies het gevoel dat Ralph Vaughan Williams probeerde te vangen met The Lark Ascending. De muziek is gebaseerd op een gedicht van George Meredith en de vioolsolo bootst de zang van de leeuwerik na. Met snelle, zwevende passages en hoge tonen verbeeldt de viool de vlucht van de vogel.